Te whakamāori i nga atanga kaiwhakamahi ki te reo maori

--

Kei te nanaiore a Tāmaki Pāenga Hira ko ia hei kaiāwhina mō te whakarauora me te pupuritanga i te reo. Hei tīmatanga mō tēnei whāinga, kātahi tonu ka whakamāorihia e mātou ā mātou pae ātanga Kohikohinga ā-Tuihono, Te Maumaharatanga Tuihono hoki. Nā te pūtea InternetNZ i taea ai te mahi nei, i runga i tā rātou tuku pūtea mō nga hinonga e kaha tautoko nei i te matihiko, ki Aotearoa. Nā te whakamāori anō, kua taea te rangahau me te pānui ā mātou pukete i roto i te reo Ingarihi me te reo Māori.

Te Whakamahi Matihiko

Kei te noho haepapa a Tāmaki Paenga Hira ki te whakawātea whānui i ā rātou kohikohinga matihiko. Mā te whakarato pae ātanga reorua ki te Maumaharatanga Tuihono me ngā Kohikohinga ā-Tuihono e kitea mai ai tō mātou ngākaunui kia riterite te kōrero i te reo Māori. Ko te Mahi Karauna te Rautaki ā Te Karauna mō Te Whakarauora i Te Reo Māori 2019–2023, kei te aratohu i ā mātou mahi. E tautoko ana mātou i te whāinga ā te kāwanatanga, kia whakatūturutia te kotahi miriona tāngata o Aotearoa e kōrero ana i te reo tae rawa atu ki te tau 2040, mā te whakawhānui i te tomonga ki te hunga tūturu ki te reo, me ērā e hiahia ana ki te ako i te reo. He wawata nā mātou kia noho te Maumaharatanga Tuihono me te Kohikohinga ā-Tuihono hei rauemi mā ngā ākonga i ngā Kura Kaupapa me ngā Kura Auraki. Ka hāngai tēnei ki te arotahi ā Internet New Zealand i runga i ngā kaupapa e tautoko ana i te whakamahi matihiko ki Aotearoa, āpiti atu hoki ki te rapunga whakaaro He Korahi Māori ā te whare pupuri taonga.

Sir Hugh Kawharu Scholarship Recipient — Tracy Maniapoto (February 2020). © Auckland Museum.
Sir Hugh Kawharu Scholarship Recipient — Tracy Maniapoto (February 2020). © Auckland Museum.

“Te tautoko i te whakamahi matihiko pēnei mō te whakamahere me te whakarauora i te reo, ā, e whakaahua mai ana i te waiwai o te āwhina a te hapori ki te whakamāori i te reo Māori”.

Kei te whakamutu tā mātou kaiwhiwhi i te Karahipi o Tā Hugh Kawharu a Tracy Maniapoto (Ngāti Tūwharetoa, Te Atihaunui-ā-Pāpārangi me Ngāti Kahungunu ki Te Wairoa), i tōna Tohu Kahurangi Māori i te Te Pūtahi-ā-Toi o Te Kunenga ki Pūrehuroa. Kei te tōmene a Tracy i te piringa o te whakarauora i te reo Māori me ngā ākonga pakeke e ako ai i te reo, te wāhanga GLAM (galleries, libraries, archives and museums), ngā wawata ahurea, pāpori Māori hoki. E pono ana a Tracy he ahunga whaitikanga tēnei “te tautoko i te whakamahi matihiko pēnei mō te whakamahere me te whakarauora i te reo, ā, e whakaahua mai ana i te waiwai o te āwhina a te hapori ki te whakamāori i te reo Māori”.

Screenshot of Online Cenotaph record for Wiremu Hauraki Paora Kawaharu

He Korahi Māori

E whakawhanake ana tēnei hinonga i ngā mahi a ngā kaimahi whare pupuri taonga o mua me ngā mema o te Taumata-ā-Iwi. I te tau 2012 ka kohaina e te Taumata-ā-Iwi te He Korahi Māori: A Māori Dimension ki te whare pupuri taonga. He kaupapa ahurea tēnei, e takea ana ki te kotahitanga me te whakaaro pai i matakitehia ai e Te Tiriti o Waitangi, e kōkiri ai i tā mātou wawata hei ropū tikanga rua. Nā te whakarite a te whare pupuri taonga kia taea ngā kohikohinga i te reo Māori, ka tautokona te moemoeā kia nui ake te kitenga o te reo me ngā kohikohinga Taonga Māori.

“Ko te reo Māori me ōna tikanga me ngā mātāpono aratohu He Korahi Māori he tūāpapa mō te reo Māori i Tāmaki Paenga Hira ki te whakatūturu i te kounga, te māramatanga, te ōritetanga me te whakamahi tika i te reo Māori i ngā mahi me ngā pakihi a Te Whare PupuriTaonga puta noa “ ¹

Tāmaki Paenga Hira Auckland Museum staff at the Hikoia Te Reo Māori Walk the Talk (14 September 2018)
Tāmaki Paenga Hira Auckland Museum staff at the Hikoia Te Reo Māori Walk the Talk (14 September 2018) © Auckland Museum.

Ehara tēnei āheinga hei painga mō te tūmatanui whānui anake, he tautoko i te oranga tonutanga o ngā kaimahi o te whare pupuri taonga, e ai ki a Dion Peita, Tumuaki Māori,

“I runga i tōku mātau ki te reo, tōku tūranga mātanga Whare Taonga, he matua e haere ana ngā tamariki ki te kura kaupapa, he tino mea mīharo tēnei haumitanga”.

E aumihi ana mātou, koinei te tīmatanga nā te mea kei te whakamāori noa iho mātou mai i te reo Pākehā ki te reo Māori. Ā tōna wā e hiahia ana mātou ki te whakauru mai i te mātauranga Māori, kia haere ai i runga i te huarahi tika e pā ana ki ngā kupu me ngā kōrero, tāpiri atu hoki ki ngā hoahoa, te whanaketanga o ngā Kohikohinga ā-Tuihono me te Maumaharatanga Tuihono.

Ngā take hangarau

I mahi tahi mātou ko NZTC International. He hātepe kounga tino whakataurangi tā NZTC kua whakapūmautia e ISO 17100, ā, kua whakamāoritia e ngā mātanga, i pakeke ake i roto i te reo, me ngā wheako hoki ki te whakamāori i ngā pae ātanga, huri noa ki te whakamāori ā-Tai Tokerau mā ngā kaiwhakamahi o Tāmaki Makaurau.

Ko te whāinga o tēnei kaupapa he whakarite kia māmā te tomo atu a te hunga mātau ki te reo ki ngā tūāpapa rangahau-raraunga me ngā kohikohinga ā te whare pupuri taonga, tuarua hei rauemi mā te Kura Kaupapa i roto i te marau hītori hou, o Aotearoa. Nā te whakatakinga o te reo ki ā mātou pae ātanga kua māmā te whakataki kupu ki te hunga tauhou ki te reo. Mā te whakanui ake i te rangona o te reo ia rā, iā rā e hikina ai tōna rauoratanga.

He kaupapa auaha tēnei: he iti noa ngā wānanga GLAM o Aotearoa e whai pae ātanga reorua ana. Kua kite ake nei mātou kua whakamāoritia e AUT tā rātou Rārangi Whare Pukapuka, tino pai hoki. Ko ētahi wānanga kua whakaū ki te whakamāori i te reo, ko Ngā Taonga Sound & Vision he whakaaturanga tuihono reo rua ā rātou, me te Kaupapa Matihiko Taoka ā Te Whare Taoka o Ōtākou, he pae ātanga reorua ā rātou me te Papa KupuTaoka Māori.

E kaingākau ana mātou kia puta te maha o ēnei mahi ki te ao. E mōhio ana mātou he iti te pūtea mā etahi, nō reira e harikoa ana mātou ki te tuku i ngā whakamāori i raro i te raihana CC-BY kia taea ai te whakamahia e ētahi atu wānanga. Ka taea te tikiake i ngā whakamāori mai i a Zenodo, i a Github rānei.

Ngā wawata

He whakatauira tēnei kaupapa mō te whakawhanake i ō mātou wawata ki te whakarite kia taea ā mātou kohikohinga raraunga i roto i ngā reo maha. He tuatahitanga anō mō tā mātou rautaki Kohikohinga ā-Tuihono me te Maumaharatanga Tuihono, ko ngā kaupapa e arotahi ana he whakarato tomonga māmā ki ngā kohikohinga ā Tāmaki Paenga Hira; ki a mātou ka pai ake mehemea he rongorau raraungameta, e manako nei mātou he āwhina ki te whakamahi i te matihiko i Aotearoa.

Kia kaha te reo Māori!

¹Te Pou Tarāwaho Rautaki Reo Māori a Tāmaki Paenga Hira

--

--

Auckland War Memorial Museum Tāmaki Paenga Hira
AMLabs

Auckland War Memorial Museum tells the story of New Zealand, its place in the Pacific and its people.