Te whakamāori i nga atanga kaiwhakamahi ki te reo maori
Kei te nanaiore a Tāmaki Pāenga Hira ko ia hei kaiāwhina mō te whakarauora me te pupuritanga i te reo. Hei tīmatanga mō tēnei whāinga, kātahi tonu ka whakamāorihia e mātou ā mātou pae ātanga Kohikohinga ā-Tuihono, Te Maumaharatanga Tuihono hoki. Nā te pūtea InternetNZ i taea ai te mahi nei, i runga i tā rātou tuku pūtea mō nga hinonga e kaha tautoko nei i te matihiko, ki Aotearoa. Nā te whakamāori anō, kua taea te rangahau me te pānui ā mātou pukete i roto i te reo Ingarihi me te reo Māori.
Te Whakamahi Matihiko
Kei te noho haepapa a Tāmaki Paenga Hira ki te whakawātea whānui i ā rātou kohikohinga matihiko. Mā te whakarato pae ātanga reorua ki te Maumaharatanga Tuihono me ngā Kohikohinga ā-Tuihono e kitea mai ai tō mātou ngākaunui kia riterite te kōrero i te reo Māori. Ko te Mahi Karauna te Rautaki ā Te Karauna mō Te Whakarauora i Te Reo Māori 2019–2023, kei te aratohu i ā mātou mahi. E tautoko ana mātou i te whāinga ā te kāwanatanga, kia whakatūturutia te kotahi miriona tāngata o Aotearoa e kōrero ana i te reo tae rawa atu ki te tau 2040, mā te whakawhānui i te tomonga ki te hunga tūturu ki te reo, me ērā e hiahia ana ki te ako i te reo. He wawata nā mātou kia noho te Maumaharatanga Tuihono me te Kohikohinga ā-Tuihono hei rauemi mā ngā ākonga i ngā Kura Kaupapa me ngā Kura Auraki. Ka hāngai tēnei ki te arotahi ā Internet New Zealand i runga i ngā kaupapa e tautoko ana i te whakamahi matihiko ki Aotearoa, āpiti atu hoki ki te rapunga whakaaro He Korahi Māori ā te whare pupuri taonga.
“Te tautoko i te whakamahi matihiko pēnei mō te whakamahere me te whakarauora i te reo, ā, e whakaahua mai ana i te waiwai o te āwhina a te hapori ki te whakamāori i te reo Māori”.
Kei te whakamutu tā mātou kaiwhiwhi i te Karahipi o Tā Hugh Kawharu a Tracy Maniapoto (Ngāti Tūwharetoa, Te Atihaunui-ā-Pāpārangi me Ngāti Kahungunu ki Te Wairoa), i tōna Tohu Kahurangi Māori i te Te Pūtahi-ā-Toi o Te Kunenga ki Pūrehuroa. Kei te tōmene a Tracy i te piringa o te whakarauora i te reo Māori me ngā ākonga pakeke e ako ai i te reo, te wāhanga GLAM (galleries, libraries, archives and museums), ngā wawata ahurea, pāpori Māori hoki. E pono ana a Tracy he ahunga whaitikanga tēnei “te tautoko i te whakamahi matihiko pēnei mō te whakamahere me te whakarauora i te reo, ā, e whakaahua mai ana i te waiwai o te āwhina a te hapori ki te whakamāori i te reo Māori”.
He Korahi Māori
E whakawhanake ana tēnei hinonga i ngā mahi a ngā kaimahi whare pupuri taonga o mua me ngā mema o te Taumata-ā-Iwi. I te tau 2012 ka kohaina e te Taumata-ā-Iwi te He Korahi Māori: A Māori Dimension ki te whare pupuri taonga. He kaupapa ahurea tēnei, e takea ana ki te kotahitanga me te whakaaro pai i matakitehia ai e Te Tiriti o Waitangi, e kōkiri ai i tā mātou wawata hei ropū tikanga rua. Nā te whakarite a te whare pupuri taonga kia taea ngā kohikohinga i te reo Māori, ka tautokona te moemoeā kia nui ake te kitenga o te reo me ngā kohikohinga Taonga Māori.
“Ko te reo Māori me ōna tikanga me ngā mātāpono aratohu He Korahi Māori he tūāpapa mō te reo Māori i Tāmaki Paenga Hira ki te whakatūturu i te kounga, te māramatanga, te ōritetanga me te whakamahi tika i te reo Māori i ngā mahi me ngā pakihi a Te Whare PupuriTaonga puta noa “ ¹
Ehara tēnei āheinga hei painga mō te tūmatanui whānui anake, he tautoko i te oranga tonutanga o ngā kaimahi o te whare pupuri taonga, e ai ki a Dion Peita, Tumuaki Māori,
“I runga i tōku mātau ki te reo, tōku tūranga mātanga Whare Taonga, he matua e haere ana ngā tamariki ki te kura kaupapa, he tino mea mīharo tēnei haumitanga”.
E aumihi ana mātou, koinei te tīmatanga nā te mea kei te whakamāori noa iho mātou mai i te reo Pākehā ki te reo Māori. Ā tōna wā e hiahia ana mātou ki te whakauru mai i te mātauranga Māori, kia haere ai i runga i te huarahi tika e pā ana ki ngā kupu me ngā kōrero, tāpiri atu hoki ki ngā hoahoa, te whanaketanga o ngā Kohikohinga ā-Tuihono me te Maumaharatanga Tuihono.
Ngā take hangarau
I mahi tahi mātou ko NZTC International. He hātepe kounga tino whakataurangi tā NZTC kua whakapūmautia e ISO 17100, ā, kua whakamāoritia e ngā mātanga, i pakeke ake i roto i te reo, me ngā wheako hoki ki te whakamāori i ngā pae ātanga, huri noa ki te whakamāori ā-Tai Tokerau mā ngā kaiwhakamahi o Tāmaki Makaurau.
Ko te whāinga o tēnei kaupapa he whakarite kia māmā te tomo atu a te hunga mātau ki te reo ki ngā tūāpapa rangahau-raraunga me ngā kohikohinga ā te whare pupuri taonga, tuarua hei rauemi mā te Kura Kaupapa i roto i te marau hītori hou, o Aotearoa. Nā te whakatakinga o te reo ki ā mātou pae ātanga kua māmā te whakataki kupu ki te hunga tauhou ki te reo. Mā te whakanui ake i te rangona o te reo ia rā, iā rā e hikina ai tōna rauoratanga.
He kaupapa auaha tēnei: he iti noa ngā wānanga GLAM o Aotearoa e whai pae ātanga reorua ana. Kua kite ake nei mātou kua whakamāoritia e AUT tā rātou Rārangi Whare Pukapuka, tino pai hoki. Ko ētahi wānanga kua whakaū ki te whakamāori i te reo, ko Ngā Taonga Sound & Vision he whakaaturanga tuihono reo rua ā rātou, me te Kaupapa Matihiko Taoka ā Te Whare Taoka o Ōtākou, he pae ātanga reorua ā rātou me te Papa KupuTaoka Māori.
E kaingākau ana mātou kia puta te maha o ēnei mahi ki te ao. E mōhio ana mātou he iti te pūtea mā etahi, nō reira e harikoa ana mātou ki te tuku i ngā whakamāori i raro i te raihana CC-BY kia taea ai te whakamahia e ētahi atu wānanga. Ka taea te tikiake i ngā whakamāori mai i a Zenodo, i a Github rānei.
Ngā wawata
He whakatauira tēnei kaupapa mō te whakawhanake i ō mātou wawata ki te whakarite kia taea ā mātou kohikohinga raraunga i roto i ngā reo maha. He tuatahitanga anō mō tā mātou rautaki Kohikohinga ā-Tuihono me te Maumaharatanga Tuihono, ko ngā kaupapa e arotahi ana he whakarato tomonga māmā ki ngā kohikohinga ā Tāmaki Paenga Hira; ki a mātou ka pai ake mehemea he rongorau raraungameta, e manako nei mātou he āwhina ki te whakamahi i te matihiko i Aotearoa.
Kia kaha te reo Māori!
¹Te Pou Tarāwaho Rautaki Reo Māori a Tāmaki Paenga Hira